ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΑΣ! Συνέχεια ομιλιών από την άκρως πετυχημένη εκδήλωση, που οργάνωσε η ΑΜΚΕ «ΙΦΙΑΝΑΣΣΑ» (iphianassa.org), σε συνεργασία με την ΙΑΤΡΙΚΉ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ, στις 26 Ιουνίου 2024, στην Πάτρα, με τίτλο: «Η Άγνωστη Μυθολογική Παράδοση του τόπου μας – Σπήλαιο Των Λιμνών Καστριών Καλαβρύτων και Ναός της Αρτέμιδος Ημερασίας».
Στην εκδήλωση μεταξύ άλλων παρέστησαν ο Αντιεριφερειάρχης Π.Ε. Αχαΐας Φωκίων Ζαΐμης, η Δήμητρα Γεωργακοπούλου – Μπάστα τέως Περιφερειάρχης Ηπείρου και πρώην Αντιπρόεδρος Περιφερειακού Συμβουλίου ΠΔΕ, ο Λυκούργος Σταυρουλόπουλος περιφερειακός σύμβουλος ΠΔΕ, η Νάντια Ασκούνη Αντιδήμαρχος Οικονομικών – Πολιτισμού, Εθελοντισμού και Κοινωνικής Προστασίας Δυτικής Αχαΐας, ο Αριστείδης Γκολφινόπουλος Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Καλαβρύτων της Δημοτικής κοινότητας Αροανίας, ο τέως Αντιδήμαρχος Οικονομικών του Δήμου Πατρέων Γιώργος Ζαφειρόπουλος, πρόεδρος του Παγκαλαβρυτινού Συλλόγου Φώτης Παπαθεοδώρου μαζί με τα μέλη του Δ.Σ., ο ιστορικός και φιλόλογος Σπυρίδων Γκουρβέλος και ο γιατρός χειρουργός Ιωάννης Πετρόχειλος.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με την στήριξη της ΠΔΕ και την πολύτιμη αρωγή του εξαίρετου συμπολίτη και εκλεκτού φίλου της «ΑΜΚΕ ΙΦΙΑΝΑΣΣΑ» Σταύρου Αγγελόπουλου, διευθυντή της εταιρείας του «VAKTRO SCIENTIFIC».
Σκοπός της εκδήλωσης ήταν η προβολή του Μυθικού Σπηλαίου Καστριών, δίνοντας έμφαση στην σημαντικότητα της ανάδειξής του για την Αχαΐα. Ας σημειωθεί ότι η ανακάλυψη του Σπηλαίου Καστριών – εφέτος μάλιστα (5 Νοεμβρίου 2024) συμπληρώνονται εξήντα (60) χρόνια από αυτή (5 Νοεμβρίου 1964) – αναβίωσε την Ελληνική μυθολογία!!!
Αξιοσημείωτο είναι ότι, μέχρι χθες γνωρίζαμε και από επίσημες ακόμη περιγραφές, πως η πρώτη αναφορά, περί της ύπαρξης σπηλαίου στα Καστριά, έγινε από τον Μικρασιάτη περιηγητή Παυσανία, στο βιβλίο του «Αρκαδικά», το οποίο έγραψε το 175 μ. χ. Ο Πατρινός φιλόλογος καθηγητής Γεώργιος Σπηλιόπουλος, με την εξόχως ενδιαφέρουσα ομιλία του, την οποία παραθέτουμε αυτούσια και βιντεοσκοπημένη, μας αποκαλύπτει ότι, τα όσα αναφέρει ο Παυσανίας, τα έχει γράψει ο Ρωμαίος συγγραφέας, αρχιτέκτονας και μηχανικός Βιτρούβιος, ο οποίος έχει ζήσει τον πρώτον αιώνα π. χ.!!!!!
Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ:
Καλησπέρα σας, Φανταστείτε να μπορούσαμε να μπούμε σε μια χρονομηχανή και, σπάζοντας τα δεσμά του χωροχρόνου, να συναντούσαμε όποιον θέλουμε, όποτε και να έζησε, οπουδήποτε και να υπήρξε… τότε, θα ήμασταν σε θέση να λύσουμε αρκετά ερωτήματα που μας απασχολούν. Ένα από αυτά τα ζητήματα είναι η γέννηση της μυθολογίας και, συνακόλουθα, η κατανόηση της σκέψης του αρχαϊκού ανθρώπου. Ξέρουμε, βέβαια, πως η ελληνική μυθολογία δεν είναι μια απλή παράθεση ή απαρίθμηση αποσπασματικών δράσεων! Και μάλιστα -είτε μιλάμε για τον Όμηρο είτε για τον Ησίοδο- είναι γενικά παραδεκτό ότι οι μύθοι μιλούν για συλλογικά οράματα και μαρτυρούν απώτερες εποχές και καταστάσεις. Ακόμη, ως σύνολο, οι μύθοι αποτελούν μιαν αποτύπωση εκείνου του αόριστου, εκείνου που μαντεύουμε για το μακρινό παρελθόν, το παρελθόν που γι αυτό στερούμαστε γραπτών πηγών.
Στους μύθους μας , τελικά, διακρίνουμε την προσπάθεια του ανθρώπου της μυκηναϊκής εποχής να ερμηνεύσει τα τεκταινόμενα , αποδίδοντας μεν τις μεταπτώσεις και μεταβολές της ζωής των θνητών, της κοινωνίας τους και της φύσης στους θεούς, στη μοίρα και στους ήρωες , επιχειρώντας δε να δημιουργήσει ένα σύστημα σύνδεσης συνειδητού και ασυνείδητου, και να καταφέρει μια επαφή μεταξύ ουρανού και γης …
Ο τίτλος της εισήγησής μου είναι ‘όταν ο Παυσανίας συνάντησε το Βιτρούβιο’ και πολλοί από εσάς προφανώς θα αναρωτιέστε αν είναι εφικτό να συναντήθηκαν αυτοί οι δύο, με δεδομένο ότι ο Βιτρούβιος έχει ζήσει τον πρώτο αιώνα π. Χ. κι ο Παυσανίας το δεύτερο αιώνα (110-180) μ. Χ.
…………………………………………………………………………
Η σύγχρονη επιστήμη -παρά τα όσα μεγάλα και σπουδαία επιτεύγματά της- δεν έχει ακόμη καταφέρει να εφεύρει το μηχάνημα που θα επέτρεπε το ταξίδι στο χρόνο σ εμάς, πόσω μάλλον σε κείνους που έζησαν χιλιετίες πριν. Τότε; γιατί μιλάω για συνάντησή τους; Μπορεί να μη συνέβη συνάντησή τους στο χρόνο, συμβαίνει όμως κάτι άλλο, το οποίο θα αποκαλύψω σύντομα. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
………………………………………………………………………..
Μιλώντας, κατ’ αρχάς , για τον πρώτο χρονολογικά Βιτρούβιο, γνωρίζουμε πως ήταν Ρωμαίος συγγραφέας, αρχιτέκτονας και μηχανικός κι είναι κυρίως γνωστός για την πραγματεία του ‘περί αρχιτεκτονικής’ (λατ. De architectura), έργο που σήμερα αναφέρεται συνήθως με τον τίτλο Δέκα Βιβλία Αρχιτεκτονικής και αποτελεί το μοναδικό κείμενο αρχιτεκτονικής θεωρίας και πρακτικής που διασώζεται από την κλασική εποχή. Ο δεύτερος χρονολογικά, Παυσανίας, είναι ιδιαίτερα γνωστός για το σύγγραμμά του Ελλάδος περιήγησις, ένα εκτενές έργο που περιγράφει την αρχαία Ελλάδα με μαρτυρίες από πρώτο χέρι και αποτελεί σοβαρό σημείο σύνδεσης μεταξύ της κλασικής φιλολογίας και της σύγχρονης αρχαιολογίας
Τη συνάντηση τους, λοιπόν, για τις ανάγκες της παρούσας ομιλίας πρέπει να την αναλογιστούμε με όχημα τη φαντασία μας , να πούμε δηλαδή πως συναντιούνται τα πνεύματά τους σε ένα φανταστικό χρόνο, πως χάρη στα γραπτά μνημεία που έχουμε στη διάθεσή μας φαίνεται ότι επικοινώνησαν νοερά γιατί αναφέρονται κι οι δυο στο χώρο που μας ενδιαφέρει!
Τόσο ο Ρωμαίος όσο και ο Έλληνας ταξίδεψαν και περιηγήθηκαν τα βουνά μας, εκεί όπου η Αρκαδία κι η Αχαΐα μοιράζονται κοινά σύνορα . Τόσο ο Βιτρούβιος όσο και ο Παυσανίας μας πληροφορούν για κάποιο σπήλαιο που βρίσκεται εκεί, μας μιλούν για ένα σπήλαιο και κάνουν παρόμοια περιγραφή. Αυτό είναι πολύ σπουδαίο για εμάς! Τι κι αν ζούνε και διαπρέπουν στη δική του εποχή ο καθένας, εν τούτοις συγχρονίζονται γράφοντας κι οι δυο για το θρυλικό σπήλαιο στο οποίο δεσπόζει η μορφή του μυθικού γιατρού, με το όνομα Μελάμποδας. Τόσο ο Βιτρούβιος όσο και ο Παυσανίας ενώνουν μύθο, λόγο και τοπίο Και συναντιούνται όχι στον ίδιο χρόνο αλλά σε ίδιο τόπο.
NA ΔΟΥΜΕ ΤΩΡΑ ΤΙΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΕΣ:
POWER POINT, 1-8
ΝΝ Νεότερη Νεολιθική Εποχή
ΜΝ Μέση Νεολιθική Εποχή
ΥΕ Υστεροελλαδική Εποχή
Ι πρώιμη μυκηναϊκή
ΙΙΙ ύστερη μυκηναϊκή
………………………………………………………..
Στην αγγλική έκδοση για το Βιτρούβιο (1870) διαβάζουμε τα εξής: Σχετική διαφάνεια (Παρουσίαση Ι)
Επίγραμμα: ἀγρότα, σὺν ποίμαις τὸ μεσημβρινὸν ἤν σε βαρύνῃ δίψος ἀν’ ἐσχατιὰς Κλείτορος ἐρχόμενον, τῆς μὲν ἀπὸ κρήνης ἀρύσαι πόμα καὶ παρὰ Νύμφαις Υδριάσιν στῆσον πᾶν τὸ σὸν αἰπόλιον· ἀλλὰ σὺ μήτ’ ἐπὶ λουτρὰ βάλῃς χροΐ, μή σε καὶ αὔρη πημήνῃ τερπνὴς ἐντὸς ἐόντα μέθης· φεῦγε δ’ ἐμὴν πηγὴν μισάμπελον, ἔνθα Μελάμπους ρυσάμενος λύσσης Προιτίδας ἀρταμέας, πάντα καθαρμὸν ἔβαψεν ἀπόκρυφον εΰτ’ ἄρ’ ῎Αργους οὔρεα τρηχείης ἤλυθεν ᾿Αρκαδίης.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:Στην Αρκαδία, στη γνωστή πόλη της Κλειτορίας, είναι μια σπηλιά, μέσα στην οποία ρέει νερό, από αυτήν όσοι πίνουν γίνονται εγκρατείς. το νερό δεν είναι κατάλληλο για μπάνιο, και επίσης είναι βλαβερό για το αμπέλι, επειδή, κοντά στο σημείο, ο Μελάμπους θεράπευσε τις κόρες του Προίτου από την τρέλα τους,και τους επανέφερε στη λογική. Στην πηγή υπάρχει ένα επίγραμμα εγγεγραμμένο σε πέτρα, σε ελληνικούς στίχους, ως εξής:
Αγρότη, που ο δρόμος σ έφερε δίπλα στου Κλείτορα το ρέμα,αν δίψα το μεσημέρι σε βαραίνει πιες από τη βρύση ετούτη και βάλε τα γίδια και τα πρόβατα στου φύλακα των Ναϊάδων το ιερό μέσα. Αλλά το χέρι σου μη βάλεις μέσα στο νερό, αν σε ανάψει το κρασί …μην κι ο αέρας σε βλάψει έτσι όπως είσαι ζεστός από τον πυρετό. Να αποφύγεις την πηγή ετούτη τη μισάμπελη, φύγε νηφάλιος μακριά της. Εδώ ο Μελάμπους τις Προιτίδες από την τρέλα λύτρωσε, ο μάντης, την ώρα που από το Άργος φεύγοντας αναζητούσαν στους κακοτράχαλους της Αρκαδίας λόφους καταφύγιο κρυφό. Παρά τις ανασκαφές στην περιοχή, η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει ακόμη καταφέρει να βρει και να φέρει στο φως αυτή την επιγραφή.
……………………………………………………………………………………………………………….Ο Παυσανίας, στο βιβλίο του ″Τα Αρκαδικά″, (VII. 18 7 – 😎, αναφέρει:
“… Υπέρ δε την Νώνακριν όρη τε καλούμενα Αροάνια και σπήλαιον εστίν εν αυτοίς. Ες τούτο αναφυγείν το σπήλαιον τας θυγατέρας του Προίτου μανείσας λέγουσιν, ας ο Μελάμπους θυσίαις τε απορρήτοις και καθαρμοίς κατήγαγεν ες χωρίον καλούμενον Λουσούς … και ηκέσατο της μανίας εν Αρτέμιδος ιερώ. Και απ’ εκείνου την Άρτεμιν ταύτην Ημερασίαν καλούσιν οι Κλειτόριοι…″
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:
Πάνω από τη Νώνακρη υψώνονται τα λεγόμενα Αροάνια Όρη, όπου υπάρχει σπηλιά, στην οποία λένε πως ανέβηκαν και βρήκαν καταφύγιο οι θυγατέρες του Προίτου, όταν τρελάθηκαν. Με μυστήριες θυσίες και καθαρμούς, ο Μελάμπους τις έφερε σε μία θέση που λέγεται Λουσοί και θεράπευσε την τρέλα τους μέσα στο Ιερό της Άρτεμης. Και από τότε οι κάτοικοι του Κλείτορα ονομάζουν την Άρτεμη ″Ημερασία″
………………………………………………………..
Μολονότι δεν είναι σίγουρο ότι μιλάνε για το ίδιο σπήλαιο, είναι εν τούτοις ξεκάθαρο πως οι γραφές και των δύο κινούνται σε μια ευρύτερα ίδια περιοχή, στα σύνορα της Αρκαδίας με την Αχαΐα : κοντά στην πόλη μάλιστα της Κλειτορίας στο όρος Χελμός, στη σύγχρονη εποχή βρέθηκε σπήλαιο, στο χωριό Καστριά το Νοέμβριο του 1964, που ονομάστηκε ‘σπήλαιο των λιμνών’ χάρη στη μοναδική του ιδιομορφία να έχει στο εσωτερικό του 13 βαθμιδωτές λίμνες!
Ο Γιώργος Γκλαβάς στο βιβλίο του «Οδοιπορικό στο Σπήλαιο Των Τιμνών», σελ 68 γράφει: Η ταύτιση του “Σπηλαίου των Λιμνών” με αυτό που αναφέρει ο Παυσανίας, γίνεται από τον J. Frazer στο βιβλίο του “Σχόλια εις τα Αρκαδικά” (σελ. 257). Επικυρώνεται δε και από το σύγχρονο θρύλο, που λέει ότι μέσα στο σπήλαιο αυτό είχαν κλειστεί κάποτε επτά κοπέλες που δεν ήθελαν να βγουν, επειδή είχαν πάθει ανθρωποφοβία.
Ο Ν.Παπαχατζής (Εκδοτική Αθηνών Α.Ε. 1980 – “Αχαϊκά και Αρκαδικά”) διευκρινίζει: “Η σπηλιά των Προιτίδων ταυτίζεται με τη λεγόμενη “των Καστριών”, μεταξύ των χωριών Καστριά και Λουσικό”.
Ο Frazer αναφέρει επίσης ότι στην ίδια περιοχή υπάρχουν και δύο άλλα σπήλαια και ότι στο ένα από αυτά βρήκε καταφύγιο, κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ο πληθυσμός ενός χωριού της περιοχής……………………………». Και στη σελίδα 69, ο Γ. Γκλαβάς συνεχίζει: «Από τις πιο περίεργες παραδόσεις της περιοχής είναι και η Μισάμπελος πηγή, την οποία άλλοι συγγραφείς τοποθετούν στη χώρα της Αζανίας και άλλοι στη χώρα των Κλειτορίων, γενικά. Δεν αποκλείεται η πηγή να βρισκόταν στο χώρο του ναού της Αρτέμιδος ή στο σπήλαιο……»
…………………….
Ο Βιτρούβιος κι ο Παυσανίας αναφέρονται στο μύθο του Μελάμποδα στη θεραπεία μέσα στο σπήλαιο που έκανε αυτός ο γιατρός σε 3 γυναίκες, τις θυγατέρες του Προίτου, βασιλιά της Τίρυνθας.
Άραγε, ο μύθος -που σημειωτέον παραδίδεται και από τον Απολλόδωρο όπως και από μια πλειάδα νεότερων μελετητών- ήταν απόρροια μόνον της φαντασίας των αρχαίων κατοίκων της περιοχής; Ή μήπως αυτή η σύμπτωση αναφορών αποτελεί μια κάποια ένδειξη που δεν πρέπει να μείνει στα σκοτάδια αλλά που η σύγχρονη επιστήμη οφείλει να διερευνήσει; …………………………………………………………………..
Όπως ήδη παρατηρήσαμε τα ευρήματα που ήλθαν στο φως με τις ανασκαφές των ετών 1992-1994 στο σπήλαιο των λιμνών δείχνουν ανθρώπινη παρουσία από τη νεολιθική εποχή. ….Διαφάνεια 29, τη διαβάζω. Επιπλέον, έχει καταστεί σαφές ότι το σπήλαιο κατοικούνταν σε περιόδους ανομβρίας κι ότι κοντά σε αυτό διαβιούσαν βοσκοί κατά τη διάρκεια του θέρους, προερχόμενοι από τα πεδινά της Αργολίδας, της Αχαΐας και της Ηλείας.
(Η διαφάνεια 29 παραμένει στο φόντο.)
Η ανθρώπινη παρουσία πυκνώνει στη διάρκεια της δεύτερης χιλιετίας
π. Χ. και ειδικότερα από το 1700 ως το 1600 π.Χ. και συνεχίζεται και στα μυκηναϊκά χρόνια… Διαφάνεια 30, τη διαβάζω. Επομένως, την εποχή στην οποία ανάγονται οι αρχαίοι μύθοι, όπως και ο μύθος των Προιτίδων, στο σπήλαιο των λιμνών είχαμε πράγματι ανθρώπους, τόσο μέσα και όσο και γύρω από αυτό…..Προβάλλω εδώ και διαβάζω διαφάνειες 31,32,33……………………………………………………………………. Δεν είμαστε σε θέση- βάσει των έως τώρα μαρτυριών, στοιχείων, τεκμηρίων και λοιπών πηγών – να γνωρίζουμε εάν ο μύθος των Προιτίδων είναι αληθινός ή όχι. Μοιάζει πολύ πιθανό ο Παυσανίας να είχε υπ όψιν του όσα έγραφε ο Βιτρούβιος για το σπήλαιο και να αναπαρήγαγε στα Αρκαδικά του όσα μυθολογούνταν να συνέβησαν σε αυτό. Βεβαίως, δεν αποκλείεται κι οι δυο να είχαν κάποια κοινή πηγή, κάποιον τρίτο δηλαδή ως αφετηρία για όσα αναφέρουν. Ένας μύθος κουβαλάει μέσα του όχι μόνο αλήθειες αλλά και διάθεση φιλοσοφίας, όχι μόνο γεγονότα αλλά και προσδοκίες και μελλούμενα.
Η σημασία που έχει ένας μύθος δε βρίσκεται στην αλήθεια ή την ακρίβεια του, βρίσκεται στην ερμηνεία του αλλά και στις ωφέλιμες προοπτικές που μπορεί να ανοίξει. Μοιάζει με έργο τέχνης ο μύθος, ειδικά ο μύθος του Μελάμποδα και των Προιτίδων, αυτό που έχει σημασία είναι η ερμηνευτική του λειτουργία κι η αρωγή του στην εξέλιξη του ανθρώπου .
Η συνάντηση ενός συγγραφέα-αρχιτέκτονα μηχανικού από τη μια κι ενός συγγραφέα- περιηγητή-γεωγράφου-ιστορικού από την άλλη έχει και έναν συμβολισμό: για την ανεύρεση της αλήθειας είναι επιτακτικές στην Επιστήμη η ενότητα, η σύμπνοια κι η συνέχεια στους επιμέρους κλάδους της… έστω κι έμμεσα μας υποβάλλεται λοιπόν η σκέψη πως η συνεργασία των ανθρωπιστών της επιστήμης είναι απαραίτητη. Και κάτι ακόμη, που -κι ας το αναφέρω τελευταίο- είναι πρωταρχικής σημασίας! ο μύθος του Μελάμποδα προβάλλει την τεράστια αξία της πνευματικής και ψυχικής υγείας, την αναγκαιότητα επικράτησης της ιδέας της ισορροπίας έναντι της μανίας. Της καλαισθησίας έναντι της υστερίας. Ο Βιτρούβιος και ο Παυσανίας συναντήθηκαν ώστε να στείλουν ισχυρό μήνυμα θεραπευτικής παρέμβασης στην ανθρώπινη ψυχή. Είπαν για τις Προιτίδες πως τις γιάτρεψε ο Μελάμποδας, το φυτό εκείνο έδιωξε από μέσα τους την τρέλα και τις ηρέμησε… Αν θέλουμε να δώσουμε νόημα στη συνάντησή τους ας αναζητήσουμε το σύγχρονο ελλέβορο!