Οι φωτογράφοι των Α’ Ολυμπιακών Αγώνων του 1896

ΑΛΚΗΣ Ξ. ΞΑΝΘΑΚΗΣ | Η πρώτη προσέγγιση για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων έγινε το 1859, με τα Α’ Ολύμπια. Ακολούθησαν άλλες τρεις παρόμοιες εκθέσεις, με τελευταία τα Δ’ Ολύμπια το 1888. Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια και να καταβληθεί μεγάλη προσπάθεια για να γίνει πράξη η ιδέα της ανασύστασης των Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητας, σε παγκόσμιο επίπεδο. Τον Ιούνιο του 1894 το Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο του Παρισιού ενέκρινε να γίνει η τέλεση των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα το 1896. Το γεγονός ήταν πράγματι σημαντικό, ιδιαίτερα μάλιστα για μια μικρή χώρα όπως ήταν η Ελλάδα. Στους αγώνες συμμετείχαν 311 αθλητές από 13 χώρες. Επειδή ο χρόνος προετοιμασίας ήταν περιορισμένος, μόνο τα εδώλια της σφενδόνης και των πρώτων σειρών του σταδίου κατασκευάστηκαν από

μάρμαρο. Τα υπόλοιπα ήταν ξύλινα. Στις αρχές του 1896 οι προετοιμασίες για τους αγώνες ήταν πυρετώδεις. Έξω από το Παναθηναϊκό Στάδιο αναγέρθηκε και ένα «Πανόραμα», το οποίο παρουσίαζε ως αρχικό θέμα του την πολιορκία του Παρισιού το 1870. Η έναρξη των αγώνων έγινε στο ημιτελές στάδιο στις 25 Μαρτίου 1896, προκειμένου να συμπέσει με την επέτειο της ανεξαρτησίας της χώρας. Η φωτογραφία ήταν το ιδανικό μέσο για την καταγραφή ενός τέτοιου γεγονότος. Ενώ όμως φυσιολογικά θα ανέμενε κανείς να είχε διασωθεί πληθώρα φωτογραφιών από τους αγώνες, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο· δηλαδή, οι σωζόμενες φωτογραφίες και λίγες είναι και πολύ σπάνια εμφανίζονται.

Φαίνεται λοιπόν ότι οι Έλληνες, αν και ενθουσιάστηκαν από τους Α’ Ολυμπιακούς Αγώνες, δεν θεώρησαν αναγκαίο να κρατήσουν φωτογραφικά ενθύμια από αυτούς.

Ο φωτογράφος που θεωρείται ότι έκανε την πληρέστερη καταγραφή τους είναι ο Γερμανός Albert Meyer (Άλμπερτ Μάγερ). Ήταν γνωστός για το έργο του στη Γερμανία, είχε λάβει πολλές βραβεύσεις και διακρίσεις σε διεθνείς εκθέσεις και του είχε απονεμηθεί ο τίτλος του «Φωτογράφου της Βασιλικής Αυλής». Οι φωτογραφίες του, πέρα από την ιστορική τους σημασία, είναι ποιοτικά και τεχνικά άρτιες. Ταυτόχρονα εκφράζουν το αυστηρό και ακαδημαϊκό ύφος που χαρακτήριζε τις κλασικές φωτογραφίες στα τέλη του 19ου αιώνα. Για να πετύχει το αποτέλεσμα αυτό, χρειάστηκε να «στήνει» τους αθλητές σε διάφορες προεπιλεγμένες πόζες.

Είναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυσκολίες που αφορούσαν την καταγραφή της κίνησης παρέμεναν ακόμα μεγάλες. Δεν είχαν περάσει άλλωστε πολλά χρόνια από τότε που ο Etienne-Jules Marey (Ετιέν-Ζυλ Μαραί) και ο Eadweard Muybridge (Έντγουερντ Μάιμπριτζ) είχαν μελετήσει και είχαν καταγράψει την κίνηση ανθρώπων και ζώων. Μόλις τότε, στο εξωτερικό, οι γυάλινες πλάκες και τα πρώτα ρολά φιλμ άρχισαν να αποκτούν πιο ευαίσθητες επιστρώσεις στο φως, με συνέπεια ο χρόνος έκθεσής τους σε αυτό να αρχίσει να μειώνεται. Έτσι μόνον έγινε δυνατό το «πάγωμα» των κινούμενων θεμάτων.

Ο Αθηναίος φωτογράφος Ιωάννης Λαμπάκης ήταν αυτός που συνειδητοποίησε τη σημασία που είχε η καταγραφή της δράσης κατά τη διάρκεια της τέλεσης των διαφόρων αθλημάτων. Για να πετύχει αυτό, έστω και στοιχειωδώς, με τα μέσα της εποχής του, έπρεπε να βρίσκεται σε πολύ μεγάλη απόσταση από τον κινούμενο αθλητή. Την τεχνική αυτή ο φωτογράφος την εφάρμοζε συχνά, αλλά το αποτέλεσμα δεν ήταν βέβαια το καλύτερο, αφού ο αθλητής μόλις που διακρινόταν. Αποτελούσε όμως μια τολμηρή και ρεαλιστική προσέγγιση, ιδιαίτερα αν σκεφτεί κανείς ότι γινόταν από έναν επαγγελματία φωτογράφο, που απέβλεπε σε οικονομικά οφέλη από την πώληση των φωτογραφιών αυτών.

Είναι βέβαιο ότι θα του ήταν πιο εύκολο τεχνικά και πιο επικερδές εμπορικά αν είχε φωτογραφίσει τους αθλητές σε στημένες πόζες μπροστά στο στάδιο. Οι φωτογραφίες του Λαμπάκη είναι σήμερα δυσεύρετες, γεγονός που αποδεικνύει ό,τι για κάποιον λόγο κυκλοφόρησαν σε λίγα αντίτυπα. Όλο το λεύκωμα σε χαρτόνια το πουλούσε 36 δραχμές και χωρίς χαρτόνια 32 δραχμές. Η κάθε φωτογραφία σε χαρτόνι κόστιζε 1,5 δρχ. και χωρίς, 1,3 δρχ. Φωτογραφίες του είχε δώσει προς πώληση και στο βιβλιοπωλείο του Πάλλη. Το λεύκωμά του περιλάμβανε 26 φωτογραφίες (διαστάσεων 13×18 εκ.) από τους αγώνες, τις διάφορες απονομές, καθώς και ορισμένες αναμνηστικές φωτογραφίες, όπως αυτή του Σπύρου Λούη. Ορισμένες λεζάντες από αυτό είναι χαρακτηριστικές: «Κούρσα τον τελικού των 100 μέτρων. Πρώτος ό Αμερικανός Burke», «Κούρσα 1.500 μέτρων. Πρώτος ό Αυστραλός Flack», «Κούρσα 110 μέτρων μετ’ εμποδίων, νικητής ό Αμερικανός Curie». Προφανώς εννοούσε τον Thomas Curtis (Τόμας Κέρτις), που εκτός από αθλητής και ολυμπιονίκης στους αγώνες εκείνους ήταν και ερασιτέχνης φωτογράφος, αφού φωτογράφισε τον συμπατριώτη του James Connolly (Τζέιμς Κόνολυ) τη στιγμή που πηδούσε τον πήχη στο ύψος στα 1,63 μέτρα. Πολύ μικρός είναι και ο αριθμός των φωτογραφιών που τράβηξε ο φωτογράφος Κωνσταντίνος Αθανασίου. Δύο μόνο γενικές απόψεις από τη σφενδόνη του σταδίου είναι γνωστές, ενώ φαίνεται ότι δεν τράβηξε τους αθλητές και τα αθλήματα. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι δύο από τους πρώιμους ερασιτέχνες φωτογράφους κατέγραψαν τους αγώνες. Ο ένας ήταν ο μανιώδης φωτογράφος και γνωστός ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα Παύλος Μελάς. Σώζονται ορισμένες φωτογραφίες του από το Στάδιο. Ο άλλος, ο Ιωάννης Μακρόπουλος από τη Σύρο, φωτογράφισε τον Σπύρο Λούη την ώρα που έμπαινε στο Στάδιο. Τη φωτογραφία αυτή αγόρασε και δημοσίευσε το περιοδικό London Illustrated News. Ο Νικόλαος Παντζόπουλος, που την εποχή εκείνη είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα έχοντας αγοράσει το φωτογραφείο του Πέτρου Μωραΐτη, ήταν ένας ακόμα φωτογράφος των αγώνων. Μια σπάνια φωτογραφία του, μεγάλων διαστάσεων, δείχνει τον κόσμο που ήταν συγκεντρωμένος στην είσοδο του σταδίου αναμένοντας την άφιξη του Σπύρου Λούη. Σημαντικοί φωτογράφοι της Αθήνας και του Πειραιά είναι βέβαιο ότι φωτογράφισαν τους αγώνες. Ανάμεσά τους και ο Α. Γαζιάδης, ο οποίος προετοιμαζόταν από το 1895 για τους Α’ Ολυμπιακούς Αγώνες. Για το σκοπό αυτό είχε συγκεντρώσει φωτογραφίες από όλες σχεδόν της αρχαιότητες της Ελλάδας καθώς και απόψεις από διάφορες πόλεις.

Με το υλικό αυτό ετοίμασε φωτογραφικά λευκώματα που σκόπευε να τα πουλήσει στους επισκέπτες των αγώνων. Θεωρείται βέβαιο ότι φωτογράφισε τους αγώνες, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχουν εντοπιστεί φωτογραφίες του. Είναι μόνο γνωστό ότι χάρισε στον Σπόρο Λούη μια φωτογραφία του σε φυσικό μέγεθος και 12 άλλες σε μικρότερο. Μία γενική και απρόσωπη φωτογραφία του Σταδίου είναι η μόνη γνωστή του Αριστοτέλη Ρωμαΐδη από τους αγώνες, αν και πρέπει να υπάρχουν και άλλες καλύτερες. Ο Δημήτριος Μαρτιμιανάκης φωτογράφισε και αυτός τους αγώνες. Οι φωτογραφίες αυτές όμως δεν είναι γνωστές. Η Νέα Εφημερίς γράφει σχετικά: «Ό παρά τή Ερμαϊκή οδώ βασιλικός Φωτογράφος κ. Δ. Μαρτιμιανάκης εφωτογράφησεν εις μέγα σχήμα το ΣΤΑΔΙΟΝ με πολλήν επιτυχίαν και με όλον τον πανηγυρικόν στολισμόν του, με το αμέτρητον εκείνο πλήθος και παν ό,τι ό οφθαλμός απεικονίζει. Είνε το λαμπρότερον ενθύμιον των ολυμπιακών αγώνων. Εν τω φωτογραφεία) πωλοϋνται καθ’ εκάστην αντίτυπα». Ο Νικόλαος Μπίρκος, που μόλις πριν από ένα χρόνο είχε έρθει στην Αθήνα, φωτογράφισε και αυτός τους αγώνες. Μάλιστα, σε μια μεγάλη φωτογραφία του Μιχαήλ Βενιέρη διακρίνεται στο πέταλο του Σταδίου με τον βοηθό του δίπλα σε μια μεγάλη ξύλινη μηχανή, σε τρίποδο μαζί με τρεις άλλους φωτογράφους.

Σε μιαν άλλη αψίδα, αυτήν που κατασκευάστηκε, υπήρχε η εξής επιγραφή: «Ό Δήμος Αθηναίων καί αι συντεχνία) τής πόλεωςηόλεως τω Κωνσταντίνω και Σοφία επ’ αγαθώ ελληνικοϋ συζευχθείσι διονείν». Οι αψίδες κατόπιν κατεδαφίστηκαν και μόνον οι φωτογραφίες του Ιωάννη Λαμπάκη διατήρησαν την ανάμνησή τους μέχρι σήμερα. Ο φωτογράφος όμως φωτογράφισε τους νεονύμφους και έξω από τη Μητρόπολη. Πρόκειται για μοναδική φωτογραφία, την πρώτη γαμήλια στην Ελλάδα.