Από αρχαιοτάτων χρόνων ο άνθρωπος προσπάθησε με την μέθοδο της ανταλλαγής προϊόντων ν’ αναπτύξει το εμπόριο.
Έτσι σιγά- σιγά άρχισε να εμπορεύεται τα προϊόντα του σε τοπικό χαρακτήρα, αργότερα όμως, επινόησαν τα τοπικά πανηγύρια των χωριών όπου αυτά αναπτύχθηκαν μεγαλύτερα περιφερειακά πανηγύρια, με λιγότερο θρησκευτικό χαρακτήρα και με περισσότερο εμπορικό, σε επιλεγμένες περιοχές που βρίσκονταν σε κεφαλοχώρια, σε κεντρικά σημεία μιας επαρχίας ή και σε φυσικά περάσματα, και έτσι καθιερώθηκαν τα παζάρια (εμποροζωοπονηγύρια). Τα παζάρια ήσαν τόπος συγκέντρωσης κατοίκων των γύρω περιοχών με σκοπό να εμπορευτούν ή ν’ ανταλλάξουν τα προϊόντα τους.
Τα εμποροζωοπανηγύρια ήταν πολύ διαδεδομένα ακόμη και στην Δύση. Γι’ αυτό είχε χαρακτηριστεί ως «η ζωή του Μεσαιωνικού εμπορίου». Και πρέπει ν’ αναφερθεί ότι στα πανηγύρια αυτά, η συμμετοχή των Μοραϊτών ήταν μεγάλη.
Τα εμποζωοπανηγύρια ήταν ένα μωσαϊκού εμπορίου, εκδηλώσεων, λατρείας και συναγωγής. Εκεί κατάκλυζαν οι πλανόδιοι έμποροι της εποχής έχοντας ότι αγαθό κυκλοφορούσε στην τοπική κοινωνία αλλά και πολλά ξενόφερτα εμπορεύματα που ήσαν άγνωστα στον εκάστοτε τόπο.
Στο κάθε μέρος ή χωριό διεξαγόταν η εμποροζωοπανήγυρη η τοπική εξουσία είχε καθιερώσει φόρο, για αυτούς που είχαν τις μπαράκες (πρόχειρα παραπήγματα εκθέσεως εμπορευμάτων), για την είσοδο των ζώων, για τους πλανόδιους, ακόμη και για αυτούς που έμπαιναν στο χώρο σαν επαγγελματίες να διασκεδάσουν τους κατακλύζοντας το χώρο του πανηγυριού.
Οι κεντρικοί δρόμοι μονοπάτια τότε που οδηγούσαν στον τόπο της εμποροζωοπανήγυρης κατά την προσέλευση αλλά και κατά την αποχώρηση υπήρχε μια κυκλοφοριακή συμφόρηση φτιαγμένη από ένα πάζλ από ζώα και πτηνά (αγελάδια, άλογα, γαϊδούρια μουλάρια, γουρούνια πρόβατα, γίδια σκυλιά κοτόπουλα χηνιά παπιά και γαλοπούλες, που προσέρχονταν στον τόπο της πανηγυρίστρας).
Υποζύγια, φορτωμένα με πραμάτειες, κάθε λογής άνθρωποι, από μικρά παιδιά μέχρι και γέροι, άλλος τράβαγε τα άλογα άλλος κυνηγούσε τα γουρούνια άλλος τα πρόβατα με σφυριχτιά, άλλος με τα καλάμια σπρώχνοντας τις γαλοπούλες στον δρόμο. Η σκόνη που άφηναν πίσω θύμιζε άλλες εποχές του κατατρεγμού και του δρόμου της αναγκαστικής προσφυγιάς.
Μέσα σε αυτούς και οι μανάβηδες με ένα σωρό είδη λαχανικών και κηπευτικών αλλά και φρούτων, οι εμποράκοι με την πραμάτεια τους πιο βιαστικοί από τους άλλους να πάνε να πιάσουν κάποια καλή θέση στην πανηγυρίστρα.
Το σούρουπο έπιαναν τόπο και έστρωναν τις κουβέρτες τους στο μέρος που θα περάσουν την νύχτα τους να ξεκουραστούν. Οι οργανοπαίχτες και αυτοί συνέθεταν το πάζλ της ομορφιάς αλλά και της διασκέδασης των πανηγυριστών.
Πάρα πολλοί πιστοί κατάκλυζαν στις εκκλησίες την παραμονή της εορτής και με πολλή κατάνυξη παρακολουθούσαν τον εσπερινό, αλλά και ξενυχτούσαν γύρω από τον εκάστοτε ναό, μέχρι την ημέρα της εορτής.
Οι δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν στα εμποροζωοπανηγύρια μπορούμε να τις κατατάξουμε σε οκτώ ενότητες ανάλογα με το αντικείμενο της κάθε δραστηριότητας.
1. Το εμπόριο ζώων (τσαμπασιλίκι): Η αγοροπωλησία διαφόρων ζώων είτε ζώα προς εργασία, (άλογα, γαϊδούρια, μουλάρια, βόδια) είτε ζώα προς πάχυνση ή αναπαραγωγή, ή έχα, όπως (πρόβατα, γίδια, γουρούνια, κοτόπουλα, κουνέλια, γαλιά, χήνες, φραγκόκοτες, παπιά κ.λπ.
Επίσης από όλα αυτά τα ζώα πολλές φορές γινόντουσαν αγοροπωλησίες για αναπαραγωγή, αλλά και για το τσαμπασιλίκι (κέρδος από αγοροπωλησία).
Επίσης εκεί πήγαιναν ζώα για διασταύρωση και για οχεία όπου γινόταν επί πληρωμή, είτε τετράποδα είτε κοτόπουλα και οτιδήποτε άλλο ζώο.
Τις καλύτερες δουλειές στα πανηγύρια τις έκαναν οι τσαμπάσηδες. Οι τσαμπάσηδες ήταν οι σημερινοί μεσάζοντες όμως με τη διαφορά ότι οι τσαμπάσηδες δεν έπαιρναν τα τσαμπασιλίκια (μεσιτικά) μόνο αλλά αγόραζαν ότι έβρισκαν φθηνό και το πουλούσαν αλλού πιο ακριβό. Ήταν της δουλειάς και ήξεραν τα τερτίπια του ζωεμπορίου αλλά και είχαν τους τρόπους και το λέγειν να πείσουν από τη μια τους πωλητές ν’ αγοράσουν φθηνά και από την άλλη τους υποψήφιους αγοραστές να πουλήσουν κατά πολύ ακριβότερα.
Όταν κάποιος είχε άλογο, γαϊδούρι, μουλάρι, ή βόδι και ήθελε να το πουλήσει έβαζε επάνω στο κεφάλι του ένα κλαδί χλωρό εις ένδειξη ότι πωλείται. Πολλές φορές οι τσαμπάσηδες, όταν ήθελαν να ανταλλάξουν κάποιο ζώο και η αξία του ήταν μεγαλύτερη από το ζώο της ανταλλαγής έλεγαν «τράμπα και χαΐρι» δηλώνοντας ότι δεν φθάνει η ανταλλαγή και χρειάζεται να πληρώσει ο ανταλλάξας και κάτι παραπάνω σε χρήματα.
Πέρα από τα διάφορα τερτίπια, που σοφίζονταν οι τσαμπάσηδες, τα άλογα και γαϊδουρομούλαρα όταν ήσαν γέρικα, τους έτριβαν τα χείλη με αλάτι, για να μουλιάσουν, να πρηστούν και να φαίνονται νέα και υγιή.
2. Εμπόριο: Εμπόριο ειδών πρώτης ανάγκης και εργαλεία καθημερινής χρήσης, όπως γεωργικά εργαλεία, κτηνοτροφικά, σκεύη οικιακής χρήσης, ρούχα εξοπλισμοί κατοικιών, και προσωπικά είδη εμπόριο σιτηρών, όσπρίων, λαχανικών και ότι το φαγώσιμο υπήρχε εκείνη την εποχή.
3. Γυρολόγοι: Εκεί γινόταν οι δουλειές του ποδαριού όπως λέμε. Κατάκλυζαν ψιλικατζήδες, πραματευτάδες, χαρτορίχτρες, παπατζήδες, παλιατζήδες, πλανόδιοι, μαυραγορίτες, ζητιάνοι, προξενητάδες, ληστές, κακοποιοί, τσαμπάσηδες κι ένα σωρό διάφοροι καιροσκόποι που προσπαθούσαν να βγάλουν ένα μεροκάματο με οποιοδήποτε τρόπο που θα εύρισκαν την κατάλληλη ευκαιρία σε αυτή την κοσμοσυρροή.
4. Μαστόροι, τεχνίτες: Βαρελάδες, αλμπάνηδες, καροποιοί, ξυλουργοί, γανωματήδες, τσοκανάδες, καλαθάδες, καρεκλάδες, καπελάδες, ομπρελάδες, τερζήδες, καλφάδες, μπαρμπέρηδες, ραφτάδες, χτενάδες, φαρμακοτρίφτες, αμπατζήδες, σαμαράδες, καλλιτέχνες ζωγράφοι, σκαλιστές ξύλου και πάρα πολλοί άλλοι τεχνίτες ο καθένας με το είδος του.
5. Θεάματα: τα δημόσια θεάματα δεν έλειπαν ποτέ από τα πανηγύρια, όπως οι ακροβάτες, αρκουδιάρηδες, μαϊμουτζήδες, παλαιστές, λατερνατζήδες, ταχυδακτυλουργοί, καραγκιοζοπαίχτες. κ.λπ.
6. Τροφοδοσία: Από θέμα φαγητού και αυτό είχε την δική του θέση σε αυτό το πανηγύρι, όπως οι χασάπηδες, οι μανάβηδες, οι ψαράδες, οι φουρναραίοι, οι περιφερόμενοι με το ψωμοτύρι, άλλοι φώναζαν θυμάμαι καλά «λουκούμι και νερό, ένα φράγκο και τα δυο».
Συνήθως οι ψαράδες και οι μανάβηδες δεν είχαν κάποια μπαράκα (πρόχειρη θέση καλύβα), για να εκθέσουν την πραμάτεια τους. Όμως μερικοί τα μετέφεραν σε κοφίνια στον ώμο τους και τα διαλαλούσαν ο καθένας με το εμπόρευμα του και με τον τρόπο του.
Επίσης εκεί βρίσκουμε τον λουκουματζή, τον γλυκατζή, τον φιστικά, τον σαλεπιτζή, τον παστελά, τον κουλουρά, τον μπουζακλά και διάφορους άλλους που προσπαθούσαν να πουλήσουν την πραμάτεια τους.
7. Διασκέδαση: Στο πανηγύρι το κύριο μέλημα ήταν η διασκέδαση. Εκεί θα έβρισκες τους οργανοπαίχτες, τους λατερνατζήδες τους γύφτους με τα νταβούλια και τις πίπιζες, τα οργανωμένα συγκροτήματα, που έδιναν την δική τους ομορφιά σε αυτό το πάζλ της ροής αυτού του εθίμου.
8. Αγώνες, εκδηλώσεις: Εκεί γινόταν και διάφοροι αγώνες όπως ιππικοί, ελευθέρας πάλης, τρεξίματος μεταξύ των πανηγυριωτών, διάφορα παιχνίδια. Εκεί κανείς συναντούσε τους αγώνες κοκορομαχίας, αγώνας μεταξύ κριαριών το πιο θα επικρατήσει σε μια πάλη ζωής και θανάτου για τα αντιμαχόμενα ζώα.
Το πανηγύρι αυτό ήταν ένα είδος διασκέδασης ώστε να ξεφεύγει ο κόσμος της εποχής εκείνης από τα καθημερινά προβλήματα.
Όλοι πήγαιναν στα πανηγύρια για να επιφέρουν κάποιο κέρδος στην οικονομία τους, όλοι ήθελαν να φύγουν κερδισμένοι, τώρα ποιος έβγαινε χαμένος δεν ξέρουμε.
Γενικά τα πανηγύρια άρχιζαν από τις 23 Απριλίου (εορτή του Αγίου Γεωργίου) και τελείωναν στις 26 Οκτωβρίου, (εορτή του Αγίου Δημητρίου).
Ο λαός έλεγε για τα πανηγύρια: «Αγιώργης τ’ ανοίγει και Αϊ- Δημήτρης τα κλείνει». Ή «Καβαλάρης τ’ ανοίγει, καβαλάρης τα κλείνει», εννοούσαν αυτούς τους δύο Αγίους, που απεικονίζονται καβάλα στ’ άλογά τους.
ΑΠΟΦΑΣΗ ΠΕΡΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΟΖΩΟΠΑΝΗΓΥΡΩΝ
Απόφαση για την διαχείριση των τόπων των εμποροζωοπανηγύρεων.
Υπ’ αρ. 417/1938 ΑΠΟΦΑΣΗ:
Επειδή αι πλατείαι, οι τόποι αγορών και εμποροζωοπανηγύρεων, εις την κοινήν αφιέμεναι χρήσιν κατά τα άρθρα 94, 95, 96, 98, και 99 περ. 1, 100, 101, και 102 του Τουρκικού Νόμου της 2 ΡΑΜΑΖΑΝ 1274 (1856) περί γαιών, καθίσταται περιουσία των συνοικισμών υπέρ των κατοίκων των οποίων είχον ανέκαθεν προορισθεί παραχωρούμενοι εις την πλήρη κυριότητα και κατοχήν αυτών, αναγνωριζομένων ως νομικών προσώπων…..αναφερομένων εις την ισχύν των ανωτέρω διατάξεων και του επικαλουμένου Οθωμανικού Νόμου περί γαιών.
ΦΟΡΟΙ
Για τα ζώα, που περνούσαν στα όρια του πανηγυριού προς πώληση, πλήρωναν οι ιδιοκτήτες τους φόρους, ενδεικτικά αναφέρουμε μια περίπτωση γύρω στα 1900.
Άλογα 1,30 δραχμές, γάιδαροι 0,80 λεπτά, βόδια 1,10, γουρούνια 0,30 λεπτά, γιδοπρόβατα, 0,20 λεπτά, πουλερικά 0,5 λεπτά.
ΤΑ ΕΜΠΟΡΟΖΩΟΠΑΝΗΓΥΡΙΑ ΤΗΣ ΗΛΕΙΑΣ
ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑ
Μια μεγάλη εμποροζωοπανήγυρη γινόταν κάθε χρόνο στην Ανδρίτσαινα της επαρχίας Ολυμπίας τελούμενη κατά την ημέρα της Πεντηκοστής και του Παναγίου Πνεύματος στο εξωκλήσι των Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Παραθέτουμε το σχετικό Βασιλικό Διάταγμα της ίδρυσης, όπως ακριβώς έχει το υπ’ αριθμόν 85/24 Μαΐου 1905. Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως.
ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ
ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΤΕΥΧΟΣ Α΄
Αριθμός. Φύλλου. 85. Εν Αθήναις τη 24 Μαΐου 1905
Περί συστάσεως εμπορικής πανηγύρεως εν τη θέσει «Άγιοι Ταξιάρχαι» της περιφερείας Ανδριτσαίνης.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, εγκρίνομεν την σύστασιν εμπορικής πανηγύρεως, τελούμενης ετησίως εν τη πρωτευούση του Δήμου Ανδριτσαίνης και εν τη θέσει «Άγιοι Ταξιάρχαι» της περιφερείας Ανδριτσαίνης, αρχομένης από της ημέρας της Πεντηκοστής του Πάσχα κατ’ εξακολούθησιν επί έξ (6) συνεχείς ημέρας. Εις τον Υπουργόν ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος Διατάγματος.
Εν Αθήναις τη 20 Μαΐου 1905
ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄
Ο επί των Εσωτερικών Υπουργός
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Π. ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ
Εφημερίδα, Αυγή του Πύργου, Δευτέρα 30/1/2006, (Παναγιώτης Χ. Χαραλαμπόπουλος).
ΔΟΥΚΑ
Μεγάλη εμποροζωοπανήγυρη κάθε χρόνο του Αγίου Γεωργίου που γινόταν στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Δούκα της Ηλείας. Εμποροζωοπανήγυρη και ιππικοί αγώνες. Το έπαθλο με το πέρας των αγώνων ήταν ένας τράγος ή ένα κριάρι, προσφορά των ποιμένων της περιοχής της Φολόης, για τον προστάτη τους Άγιο Γεώργιο.
ΣΠΑΤΑ ΑΧΑΪΑΣ
Μεγάλη εμποροπανήγυρη γινότανε στου Σπάτα της Αχαΐας κάθε χρόνο. Το Σπάτα ανήκει στην Αχαΐα ενώ το προσκύνημα ανήκει στην Μητρόπολη Ηλείας. Πρόκειται για πανπελοποννησιακή πανήγυρη που γίνεται στις 10 Μαΐου.
ΝΕΜΟΥΤΑ
Στις 4/6/1896, συστήνεται εμπορική πανήγυρη στο χωριό Νεμούτα του Δήμου Ολυμπίων, από 13-18 Μάη κάθε χρόνο. (Φ.Ε.Κ 68).
ΟΛΥΜΠΙΑ
Στις 31/12/1880 συστήθηκε εμπορική πανήγυρη στην Αρχαία Ολυμπία από τις 9 -16 του Μάη κάθε χρόνο (Φ.Ε.Κ. 130). Κατά το έτος 1885 η εμποροζωοπανήγυρη μετατοπίστηκε στις 29 Αυγούστου. Στις 5/9/1901 μεταβάλλεται ο χρόνος πραγματοποίησης της πανήγυρης την 8 Σεπτέμβρη αντί της 29 Αυγούστου κάθε χρόνο. (Φ.Ε.Κ. 189).
ΓΑΣΤΟΥΝΗ
Στις 27/1/1864 συστήνεται εμποροζωοπανήγυρη στην Γαστούνη που γινόταν κάθε χρόνο στις 21-Μάη και διαρκούσε 8 ημέρες (Φ.Ε.Κ. 30)
Στην Γαστούνη κατά την Τουρκοκρατία γινότανε η πιο μεγάλη εμποροπανήγυρη του κάμπου της Ηλείας επειδή η Γαστούνη ήταν έδρα της ομώνυμης επαρχίας ή ¨καζά¨ και διαρκούσε περίπου μια εβδομάδα άρχοντος από στις 21 Μαΐου.
Μαρτυρία για την εμποροζωοπανήγυρη της Γαστούνης η οποία διεξαγόταν κατά το έτος 1758.
Από τα Ενετικά έγγραφα που ο ερευνητής Κ. Μέρτζιος έδωσε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Πάτρας, διαβάζουμε τις αναφορές των Πρεβεδούρων της Ζακύνθου στην κεντρική διοίκηση της Βενετίας.
«1758 Ιούν. 6. Ο Γιαννιώτης έμπορος Ευθ. Μανούσος πηγαίνοντας πραμάτεια στο πανηγύρι της Γαστούνης (ασφαλώς την εμποροπανήγυρη του Άη – Κωνσταντίνου) ληστεύτηκε λίγο έξω από την Πάτρα».
(Περιοδικόν «Ηλειακά», Ντίνος Ψυχογιός, τεύχος ΚΔ΄, Ιούλιος 1977, σελίδα 749).
ΛΑΛΑ
Την 3/12/1884 εγκρίνεται η εμποροζωοπανήγυρη στο χωριό Λάλα από 18 έως 25 Μάη, κάθε χρόνο. (Φ.Ε.Κ. 472).
Κατά το εμπορικό πανηγύρι που γινόταν στο χωριό Λάλα κατά τον Μάη επικρατούσε μια βάρβαρη όψη της ανεύθυνης ζωής, που πολλές φορές η αυθαιρεσία έφτανε και σε δυσάρεστα αποτελέσματα, θάνατοι, κλεψιές, κ.λπ. Στην εμποροζωοπανήγυρη του χωριού Λάλα το 1888 επικράτησε γενική τάξη χάρις στα μέτρα που πήρε ο ανθυπολοχαγός του αποσπάσματος Μανέτας. Έγινε όμως μια απάτη σε βάρους του Δημοσίου γιατί (κατά τις καταγγελίες) χωρίς να επιβληθούν φόροι ωνίων, αλλά και χωρίς να γίνει δημοπρασία, πολλοί εισέπρατταν όχι και λίγα χρήματα από τον φόρο των ωνίων.
ΚΑΤΑΡΑΧΙ
Στο Καταράχι μεγάλη εμποροπανήγυρη κάθε χρόνο στις 17 Ιουλίου στην εορτή της Αγίας Μαρίνας.
ΣΠΙΑΝΤΖΑ
Γινότανε εμποροζωοπανήγυρη κάθε χρόνο στις 6 Αυγούστου στις Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.
ΦΑΣΚΟΜΗΛΙΑ (ΜΟΥΝΤΡΑΣ ) ΦΙΓΑΛΕΙΑΣ
Εκεί γινόταν μεγάλη εμποροζωοπανήγυρη και διαρκούσε μια εβδομάδα περίπου. Άρχιζε από τις 14 Αυγούστου και διαρκούσε μια εβδομάδα.
ΝΕΡΑΪΔΑ
Στην κοινότητα Νεράϊδα (Καλολετσής) εμποροζωοπανήγυρη διεξαγόταν από της 23 έως και της 26 Αυγούστου.
(Εφημερίς «Πατρίς Πύργου», 17 Αυγούστου 1957).
ΜΕΓΑΛΗ ΕΜΠΟΡΟΖΩΟΠΑΝΗΓΥΡΙΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΝΕΡΑΪΔΑΣ (ΚΑΛΟΛΕΤΣΗΣ)
Από την 23ης μέχρι 26ης τρ. Μηνός τελείται από ετών μεγάλη εμποροζωοπανήγυρις εις την θέσιν Κάμπος και Στέρναις της περιφερείας Καλολετσής εις μαγευτικήν θέσιν παρά τον μυθικόν ποταμόν Ενιπέα με τα άφθονα, γάργαρα και κρυσταλλένια νερά, βαθύσκια πλατάνια και πεύκα.
Η εφετινή κίνησις εις την εμποροζωοπανήγυριν προβλέπεται μεγάλη προς τούτο δε ήρχισεν η προετοιμασία δια την πλήρη εξυπερέτησιν των πανηγυριστών, και εκ μέρους του Κοινοτικού Συμβουλίου και των κατοίκων καταβάλλονται προσπάθειαι δια την άνετον και ευχάριστον διαμονήν των πανηγυριστών. Έστω γνωστόν ότι η εμποροζωοπανήγυρις τυγχάνει εντελώς αφορολόγητος.
Εν Νεράιδα τη 16 Αυγούστου 1957
Δια το Κοινοτικόν Συμβούλιον
Ο πρόεδρος Γ. Παπασπύρου.
ΓΕΝΗ – ΤΖΑΜΙ
Στις 11/3/1892 εγκρίθηκε εμπορική ζωοπανήγυρη στο χωριό Λουκάβιτσα Πηνείας στη θέση Άγιος Ιωάννης. Λέγεται, Γενή-Τζαμί διότι εκεί που βρίσκεται σήμερα η εκκλησία του Αγίου Ιωάννου υπήρχε επί Τουρκοκρατίας και θρησκευτικό Μωαμεθανικό Τέμενος (Τζαμί). Η εμποροζωοπανήγυρη αρχίζει από τις 29 Αυγούστου έως και 5 Σεπτέμβρη κάθε χρόνο (Φ.Ε.Κ. 75).
ΕΠΙΤΑΛΙΟ (ΑΓΟΥΛΙΝΙΤΣΑ)
Στην Αγουλινίτσα γινότανε εμποροζωοπανήγυρη στις 30 Αυγούστου κάθε έτος. Ενώ κάθε 22 Ιούνη γινόταν ιππικοί αγώνες. Ακόμη εκεί αγωνίζονταν και διακρίνονταν τα καλλίτερα άλογα πλαγιοτροχαστών (γιοργαλίδικα).
ΤΡΙΠΟΤΑΜΑ
Στα Τριπόταμα το πανηγύρι γίνεται στις 1-2 και 6 του Σεπτέμβρη και αυτό επίσης κρατούσε πιο παλιά έξι ημέρες και σήμερα αρκείται σε τρεις ημέρες. Το πανηγύρι των Τριποτάμων καθιερώθηκε το έτος 1825 από τον ηγούμενο του Μοναστηρίου Ευγένιο Παπουλάκο τον ξακουστό «Αγιοπατέρα», που ήταν ο ιδρυτής και κτήτορας της Μονής των Τριποτάμων που είναι αφιερωμένη στην Θεοτόκο. Κατ’ αρχήν τιμούσαν στα Τριπόταμα την Αγία Ευφροσύνη που γιόρταζε στις 27 του Σεπτέμβρη σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο. Μετά το 1925 μετατοπίστηκε στο τελευταίο δεκαήμερο του Αυγούστου από τις 23-29 του μηνός. Μετά το έτος 1950 μεταφέρθηκε να εορτάζεται από την 1-6 Σεπτέμβρη, έτσι έχει ως σήμερα. Σήμερα έχει χαραχτήρα εμπορικό και όχι ζωοπανήγυρης αλλά και για διασκέδαση.
ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Στην Αμαλιάδα το πανηγύρι γινόταν από τις 8 έως και στις 14 του Σεπτέμβρη. Η εμπορική πανήγυρης της Αμαλιάδας συστήθηκε στις 24/7/1855. Στις 8/2/1891 καταργείται η από 8-14 Σεπτέμβρη εμπορική πανήγυρη της Αμαλιάδας (Φ.Ε.Κ. 41).
Τα πανηγύρια που γινόταν στις 14 Σεπτέμβρη τα έλεγαν «Σταυροπάζαρα» λόγω της εορτής του της Ανυψώσεως του Τιμίου Σταυρού.
ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΣΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΗΣ ΑΜΑΛΙΑΔΑΣ
Τα πανηγύρια στις πόλεις και στα χωριά εκτός από θρησκευτικό χαρακτήρα είχαν εμπορικό και διασκεδαστικό. Στην Ηλεία τα πανηγύρια επί το πλείστον γινόταν κατά το τέλος του Αυγούστου έως και τέλη Σεπτέμβρη, μετά την πώληση της σταφίδας.
Όμως η επαρχιώτικη νοοτροπία σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις δημιουργούσε δυσάρεστες καταστάσεις λόγω της ευθυμίας και άλλοτε από την χωριάτικη αφέλεια. Πάρα πολλές φορές γινόταν σοβαρά επεισόδια που αμαύρωναν τον χαρακτήρα του πανηγυριού. Ένα γεγονός στην Αμαλιάδα έγινε αιτία εμπρησμού στις 3 Σεπτέμβρη του 1901 όπου γινόταν κάποιο εμπορικό πανηγύρι. Στις πρόχειρα στημένες παράγκες από χόρτα μεταδόθηκε πυρκαγιά από αμέλεια του υπηρέτη του Γ. Μαστρογιαννόπουλου και οι ζημιές στους φτωχούς εμπόρους ήταν ανυπολόγιστες παρ’ ότι η πυρκαγιά σβήστηκε αμέσως.
ΚΑΡΟΥΤΕΣ
Στις 14 Σεπτεμβρίου άρχιζε το Πανηγύρι και διαρκούσε από τρεις ημέρες έως μια εβδομάδα στην περιοχή Καρούτες του Πύργου.
ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ
Η εμποροζωοπανήγυρη της Ανδραβίδας και ανήμερα στην εορτή της Αγίας Σοφίας πολιούχου της Ανδραβίδας είχε ένα ξεχωριστό γνώρισμα διότι εκεί είχε καθιερωθεί να γίνονται και ιππικοί αγώνες, λόγω του ότι η Ανδραβίδα είχε την φήμη για τα καλλίτερα και δυνατότερα άλογα ολοκλήρου του Μοριά. Άρχιζε από τις 16 Σεπτέμβρη και διαρκούσε τρεις ημέρες.
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ
Την ελευσομένην Παρασκευή 16ην του τρέχοντος μηνός Σεπτεμβρίου, άρχεται η ετησία ΕΜΠΟΡΟΖΩΟΠΑΝΗΓΥΡΙΣ ήτις κατ’ εξαίρεσιν εφέτος προμηνύεται ζωηρότατη. Άπαντα τα διαμερίσματα των παραπηγμάτων θα ώσιν τελείως εξασφαλισμένα εκ τυχούσης βροχής ευρέα και άνετα ηλεκτροφωτισμός άπλετος, ασφάλεια των εμπορευμάτων δι’ άγρυπνου φρουρήσεως, τάξις πρωτοφανής και καθαριότης τελεία ως και πάσα δυνατή ευκολία χάρις εις τας προσπάθειας και των μέτρων άτινα παρά του Κοινοτικού Συμβουλίου ελήφθησαν. Από δε της 17ης Σεπτεμβρίου και μέχρι της 20ης ιδίου συμπεριλαμβανομένης επιτροπή εξ αξιωματικών θα προβεί εις την αγορά ίππων από ηλικίας δύο έως και επτά ετών και οι ενδιαφερόμενοι δύναται να προσκομήσωσιν τα κτήνη των προς πώλησιν.
Εν Ανδραβίδα τη 4η Σεπτεμβρίου 1932
Ο Πρόεδρος της Κοιν. Ανδραβίδας
ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΟΤΣΑΥΤΗΣ
(Εφημερίδα Πατρίς Πύργου 11/9/1932).
ΒΑΡΑΓΚΑ
Στου Βάραγκα (περιοχή του Δήμου Ωλένης) γίνεται από τις 18 έως στις 23 Σεπτέμβρη γιορτάζει το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννου του Θερμολόγου και αυτό διαρκούσε τρεις και περισσότερες ημέρες και ήταν το μεγαλύτερο της Βόρειας Ηλείας.
ΧΑΒΑΡΙ
Στο χωριό Χάβαρι η εμποροζωοπανήγυρη γινόταν από 24 έως 30 Σεπτέμβρη κάθε χρόνο στην λεωφόρο Γορτυνίας, και τα μαγαζιά (παραπήγματα, μπαράκες κ.λπ.), άρχιζαν ανατολικά από τον πρώτο παράλληλο δρόμο της δημοσιάς (Αρχαίας Ήλιδος) και τελείωναν κοντά στο γήπεδο.
Ήταν ένα πετυχημένο πανηγύρι που το τιμούσαν οι κάτοικοι των γύρω χωριών, πολλοί Αμαλιαδαίοι και ιδιαίτερα οι Πηνειώτες. Πολλοί απ’ αυτούς πούλαγαν, αντάλλαζαν ή αγόραζαν μικρά ή μεγάλα ζώα, διάφορα είδη γενικού εμπορίου, αγροτικά εργαλεία, δημητριακά προϊόντα και άλλα. Στο χώρο που βρίσκεται σήμερα το γήπεδο γινόταν το παζάρι των ζώων. Καταργήθηκε περίπου το 1960.
ΣΤΡΕΦΙ
Η σύγχρονη εμποροπανήγυρη διεξάγεται στις 7 Οκτώβρη και διαρκεί περίπου μια εβδομάδα. Είναι μια σύγχρονη εμποροπανήγυρη ιδρυθείσα πολύ πρόσφατα.
ΓΛΑΡΕΝΤΖΑ
Μεγάλη εμποροζωοπανήγυρη γινότανε στην Γλαρέντζα (Κυλλήνη) ανήμερα του Αγίου Δημητρίου στις 26 Οκτωβρίου το οποίο είχε διάρκεια μόνο μια ημέρα, και η εμποροζωοπανήγυρη αυτή έκλεινε τον κύκλο των πανηγυριών του έτους.
ΣΤΑΥΡΟΠΑΖΑΡΟ (ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΠΥΡΓΟΥ)
Μεγάλο παζάρι γινότανε επί Τουρκοκρατίας στη θέση Σταυροπάζαρο μέσα στον Πύργο.
ΔΙΒΡΗ (ΛΑΜΠΕΙΑ)
Στις 7/8/1893 συστήνεται εβδομαδιαία αγορά στη Δίβρη Λαμπείας (Φ.Ε.Κ. 151).
ΑΡΧΑΙΑ ΗΛΙΔΑ
Κατά πληροφορίες που μου έδωσε ο ερευνητής και ιστορικός και πρώην Δήμαρχος Γαστούνης, Κωνσταντίνος Λούρμπας, στην Αρχαία Ήλιδα, διεξαγόταν από αρχαιοτάτων χρόνων μεγάλη εμποροζωοπανήγυρη, όπου είχε ακτινοβολία σχεδόν σ’ όλη την Πελοπόννησο. Το πότε άρχισε και καταργήθηκε δεν υπάρχουν πληροφορίες.
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΕΜΠΟΡΟΖΩΟΠΑΝΗΓΥΡΕΙΣ
Σ’ αυτά τα εμποροζωοπανηγύρια είχαν άμεση σχέση οι Ηλείοι διότι συμμετείχαν και αυτοί ενεργά διότι αν και ήσαν εκτός των ορίων του νομού Ηλείας ήταν κοντά στις περιοχές τους και συμμετείχαν και αυτοί.
ΒΟΥΝΤΟΥΧΛΑ
Άλλο πανηγύρι της περιοχής ήταν στην Βουντούχλα (Ερυμάνθεια) της Τριταίας που διεξάγεται κάθε χρόνο στις 14-15 και 16 του Οκτωβρίου.
Η ετήσια εμπορική πανήγυρη του δήμου Τριταίας συστάθηκε με Β.Δ. της 8/1/1901 (ΦΕΚ 8-12/1/1901). Στο Β.Δ. ορίζεται η θέση τέλεσης «Χάνι Βουντούχλας» και ο χρόνος τέλεσης, από της «8ης μέχρι και της 15ης Σεπτεμβρίου».*
*Για την τέλεση της εμποροπανήγυρης καταχωρείται ανακοίνωση του Δημάρχου Χρήστου Μπαλάση στην εφημερίδα Πατρών «Νεολόγος», από τις 23/8 έως 3/9/1903, πλαισίωναν αυτό το πανηγύρι διότι ήταν το τελευταίο του έτους και εκεί τελείωνε ο κύκλος των μεγάλων εμποροζωοπανήγυρεων.
(ΕΜΠΟΡΟΠΑΝΗΓΥΡΗ ΤΡΙΤΑΙΑΣ)
Η ετήσια εμπορική πανήγυρη του δήμου Τριταίας συστάθηκε με Β.Δ. της 8/1/1901 (ΦΕΚ 8-12/1/1901). Στο Β.Δ. ορίζεται η θέση τέλεσης «Χάνι Βουντούχλας» και ο χρόνος τέλεσης, από της «8ης μέχρι και της 15ης Σεπτεμβρίου».*
*Για την τέλεση της εμποροπανήγυρης καταχωρείται ανακοίνωση του Δημάρχου Χρήστου Μπαλάση στην εφημερίδα Πατρών «Νεολόγος», από τις 23/8 έως 3/9/1903.
Η δια Β.Δ. συσταθείσα Εμπορική Πανήγυρις εν τω Δήμω Τριταίας και εν τη θεσει»Χάνι Βουντούχλας», τελούμενη από της 8ης μέχρι της 15ης Σεπτεμβρίου εκάστου έτους, θέλει τελεστεί και κατά το τρέχον έτος. Οι επιθυμούντες να προσέλθωσιν εν τη ανωτέρω πανηγύρει χάριν εμπορικής των συναλλαγής θα τύχωσι της πλήρους υποστηρίξεως ημών, τάξεως δε και ασφαλείας καθ’ όλην την διάρκειαν της Πανηγύρεως.
Εν Προστοβίτσα τη 22 Αυγούστου 1903
Ο Δήμαρχος Τριταίας
Χρήστος Μπαλάσης.
Με το υπ αριθμ. 461 της 7/8/1967 (ΦΕΚ 22.6.67) αποφασίστηκε να τελείται η εμποροπανήγυρη της Κοινότητας Ερυμάνθειας (πλέον) δύο φορές τον χρόνο ήτοι από 1-3 Ιουνίου και από 15-17 Οκτωβρίου κάθε έτους.
ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
Μια από τις μεγαλύτερες εμποζωοπονήγυρεις της Μεσσηνίας που γινόταν στις 14 Σεπτέμβρη και διαρκούσε μια εβδομάδα.
ΤΡΟΠΑΙΑ ΑΡΚΑΔΙΑΣ
Στα Τρόπαια της Αρκαδίας επίσης γινότανε στις 20 Ιουλίου μεγάλη εμποροζωοπανήγυρη όπου συμμετείχαν και Ηλείοι από τις κοντινότερες περιοχές.
ΑΧΑΓΙΕΣ (ΚΑΤΩ ΑΧΑΪΑ)
Το μεγάλο πανηγύρι της περιοχής διεξαγόταν στις 14 Σεπτεμβρίου στην Κάτω Αχαΐα προς τιμήν της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, ενώ άλλη μια εμποροπανήγυρις διοργανώνεται στις 24 Ιουνίου στη γιορτή του Αγίου Ιωάννη.
ΣΤΡΕΖΟΒΑ (ΔΑΦΝΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ)
Αμέσως μετά τα Τριπόταμα άρχιζε στη Στρέζοβα στις 8 Σεπτέμβρη η πιο νεώτερη στην ιστορία των εμποροζωοπανηγύρεων που ιδρύθηκε περίπου στα 1920.
ΚΛΕΙΤΟΡΙΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ
Η εμποροζωοπανηγύρη της Κλειτορίας (Μαζέϊκα) Καλαβρύτων, ήταν εκδήλωση τεράστιας σημασίας για την περιφέρεια των Μαζεΐκων γιατί ήταν πολυήμερη και μεγάλη. Άρχιζε στις 27 Σεπτεμβρίου και διαρκούσε μια εβδομάδα. Αρχικώς το πανηγύρι διεξαγόταν στις 14 Σεπτεμβρίου και από το 1923 μεταφέρθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου.
Παραθέτω μερικά τραγούδια που αναφέρονται στα πανηγύρια:
Στο πανηγύρι του χωριού
γνώρισα ένα λεβέντη
μ’ έπιασε και χόρεψα
και άναψε το γλέντι.
Κι από τότε αχ! μανούλα μου
τίκ- τάκ κάνει η καρδούλα μου.
Κίνησε η Μάρω κίνησε και πάει στο πανηγύρι.
Ζαλιά ’χει τα γαλόπουλα, στον ώμο τα κεντίδια
και στα χεράκια της τα δυό, δυο κεντητά μαντήλια.
Περάσε στράτες πέρασε, περνάει και γιοφύρια
πέρασε και την ποταμιά, πρωτού να ’ρθει το γιόμα.
– Που πας Μαρούλα μου μοναχή
που πας καημένη Μάρω;
– Πάω το τάμα στην Παναγιά, κι ένα κερί στον Άγιο.
Πάω και την πραμάτεια μου, που θέλω να πουλήσω.
Να μάσω την προικούλα μου, να μάσω τα σκουτιά μου.
Κίνησ’ ο Αρτέμης, κίνησε, και πάει στο πανηγύρι
να πάρει, δυο βλάγκα άλογα, και μια ψαριά φοράδα.
Στο δρόμο ν’ όπου πήγαινε στη στράτα που διαβαίνει
βρίσκει δυο άνθρωπους καλούς, βρίσκει δυο κουμπάρους.
Και στο αυτί του είπανε και νόημα του φκιάνουν:
……………………………………………………….
-Και στου Φανάρι να μην πας, άλογα, να ’γοράσεις,
τι έχει Τούρκους και γυρνάν, τι έχει και διαβόλους.
Κι Αρτέμης δεν τους άκουσε δεν έπαιρνε χαμπάρι
και πήγε και εκόνεψε στη μέση στο Φανάρι…
Κίνησε ο Κότσος κίνησε να πάει στο πανηγύρι
για να χορέψει τσάμικο να πιεί κανά ποτήρι.
Το μάθανε οι κοπελιές και πιάσανε τα πόστα
γιατί δεν είχαν ματαδεί λεβέντη σαν τον Κώστα.
Πήρε την κάπ’ ανάρριχτα στον ώμο το ταγάρι
και με τα πόδια έφτασε ο Κώστας στο παζάρι.
Σαν έφτασε στην αγορά αγόρασε κουδούνια
για να φυλάει πρόβατα ψηλά στα κορφοβούνια.
(Δημοτικά τραγούδια Κλειτορολευκασίας Αχαΐας, Θεόδωρος Καρασούτας,
σελίδα 228 αρ. 296).
***
ΜΟΙΡΟΛΟΪ
Να ’ταν και νε γινόταν στον Άδη πανηγύρι,
στην άκρη του πανηγυριού να ’ταν κρύα βρύση.
Να νίβονται οι άνιφτοι να πίνουν οι διψασμένοι,
να πλένουν νιές τα ρούχα τους κ’ οι νέοι τ’ άρματά τους,
να παίρνουν τα μικρά παιδιά νερό για τι σχολειό τους.
Ν’ ’μουν κ’ εγώ πραματευτής σ’ αυτό το πανηγύρι,
να παίρνω στο μαντήλι μου του νιόγαμπρων σκούφους.
Να παίρνω στο καλάθι μου μικρών παιδιών παπούτσια.
(Παπαζαφειρόπουλος Π. «Περισυναγωγή Γλωσσικής Ύλης και Εθίμων του Ελληνικού Λαού, Πάτρα 1887 σελίδα 206).
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΩΝ
Παντού φτωχός και στο πανηγύρι πλούσιος.
Ο πλούσιος έχει τα φλωριά και ο φτωχός τα γλέντια.
Όπου έχει ρούμπα και παιδί στον χορό να μην εμπεί.
Όποιος πάει στο πανηγύρι πρέπει η τσέπη του να γείρει.
Είναι για τα πανηγύρια.
Όπου ακούς ταβούλια έχει το πανηγύρι.
Καλά τα πανηγύρια, αλλά θέλουνε και χορούς.
Κατά τον τσαμπάση και τα τσαμπασιλίκια.
Μπροστά πάει του Τζαμί και πίσω η Βουντούχλα.
Στου Τζαμί παλιοφοράδες στην Βουντούχλα πανέριες πουλάρες.
Σαν τα γαλιά στου Βάλαγκα.
Βάραγκα και Τζαμί βγάζουν και οι φτωχοί ψωμί.
Πανηγυριώτικο ψώνιο, ή κουτσό ή ψόφιο.
Ήρθε της Παναγιάς, βούλιαξε ο Μουντράς.
Ο άντρας μου στα κάτεργα κι εγώ στα πανηγύρια.
Η αρχοντιά στην πανηγυρίστρα, και την γυφτιά στο κονάκι.
Σήμερα, η ομορφιά του παλιού πανηγυριού δεν υπάρχει πλέον, μα ούτε και πρόκειται να την ξαναδούμε εμείς που το ζήσαμε, έστω και για λίγο και τώρα μας φαίνεται σαν ένα όνειρο. Το πανηγύρι ήταν και το νυφοπάζαρο της εποχής εκείνης, εκεί διάβαιναν οι νέοι και οι νέες όπου προσδοκούσαν να παντρευτούν και να κάνουν γνωριμίες ή και να προξενήσουν την εντύπωση στον κάθε ενδιαφερόμενο ή ενδιαφερόμενη. Ο κύκλος αυτών των πανηγυριών τώρα έκλεισε και το πανηγύρι έχει μεταλλαχθεί τελείως και δεν έχει καμιά σχέση με τα σημερινά. Όταν παραβρέθηκα σε κάποιο πανηγύρι της περιοχής μας, θα σας φανεί παράξενο, αλλά δεν άκουσα ούτε ένα μα ένα καθαρό δημοτικό τραγούδι, μόνο μερικά μεταλλαγμένα από δημοτικό σε σύγχρονο, δυστυχως αυτη ειναι η αληθεια και το χειροτερο ολον ειναι οτι ο κοσμος διασκεδαζει με τα γυφτοτσιφτετελια νομιζοντας τα για γνησια δημοτικη μουσικη. ΚΡΙΜΑ τη στιγμη που υπαρχουν μεγαλοι δασκαλοι για μελετη πανω στο δημοτικο τραγουδι. συμβάλλοντας στην αυτοκαταστροφή με διάφορα με ηλεκτρονικά όργανα όπως (ντράμς, ακορντεόν, αρμόνια κ.λπ. που αλλοιώνουν την πραγματική του αξία του και μας οδηγούν σε ξενόφερτες μουσικές χάριν των οικονομικών .
Σήμερα οι δήμοι ή οι κοινότητες, έχουν ταξινομήσει τον χώρο του πανηγυριού και όποιος θέλει να εκθέσει τα εμπορεύματα του, πληρώνει το ανάλογο ποσό και κατά όπως έχω ακούσει οι τιμές της κάθε θέσης είναι τσουχτερές για την σημερινή εποχή που η κρίση στο εμπόριο έχει αρχίσει να δείχνει τα δόντια της.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(-Αποσπάσματα από την εφημερίδα Πατρίς Πύργου.
-Αυτοδιοίκησις και Δικαιώματα ετεροδημοτών. Γεώργιος Φ. Αγγελόπουλος τ. Δικηγόρος-Συμβολαιογράφος, Πάτρα.
-Στον Πύργο και στην Ηλεία του 1821 -1930, Βύρων Δάβος Αθήνα 1996.
-Λαογραφικές σελίδες, Νώντα Π. Σακελλαρόπουλου, εκδόσεις Ερύμανθος.
-Αμαλιάδα 1821 -1913, Λεωνίδας Κ. Καρνάρος, Αμαλιάδα 2002, Εκδόσεις Βιβλιοπανόραμα.
-Περισυναγωγή Γλωσσικής Ύλης και Εθίμων του Ελληνικού Λαού, Παπαζαφειρόπουλος Π., Πάτρα 1887.
-Αποσπάσματα από την εφημερίδα, Αυγή του Πύργου.
-Δημοτικά τραγούδια Κλειτορολευκασίας Αχαΐας, Θεόδωρος Καρασούτας).
Πηγή: antroni.gr