Από το Βυζάντιο, όταν πρωτοεμφανίστηκε η μελιτζάνα στις κουζίνες της ευρύτερης γειτονιάς μας, μέχρι σήμερα έχουν περάσει δέκα ολόκληροι αιώνες. Ίσως το πιο αγαπητό ζαρζαβατικό του καλοκαιριού, σίγουρα πολυμαγειρεμένο, έχει εμπνεύσει στίχους για τραγούδια («τα μελιτζανιά να μην τα βάλεις πια») μέχρι παροιμιώδεις εκφράσεις και απίστευτης νοστιμιάς συνταγές. Πάντως, το καλοκαίρι «ένας αέρας µελιτζάνας» –patlican metlemi όπως λένε ποιητικά οι Τούρκοι τον «νότιο άνεµο», επειδή όταν φυσούσε είχε τη µυρωδιά από τη φωτιά που έψηναν τις µελιτζάνες– πνέει πλέον στην υφήλιο.
Από πού μας ήρθες εσύ;
Η μελιτζάνα (Solanum melongena L. της οικογένειας των Solanaceae) καλλιεργήθηκε αρχικά στην Ινδία ή στην Κίνα, πάντως σίγουρα στη Νότια Ασία. Πρόσφατες ανασκαφές πάντως αποκάλυψαν ότι στο χωριό Farmana της επαρχίας Haryana, στη Βόρεια Ινδία, το πρώτο κάρυ που μαγειρεύτηκε ποτέ είχε ως υλικά μελιτζάνα, κουρκουμά, τζίντζερ και σκόρδο. Μιλάμε για 4.000 χρόνια πριν και τα δείγματα ελέγχθηκαν με την πρωτοποριακή ανάλυση κόκκων αμύλου σε πάνω από 40 διαφορετικές επιφάνειες. Είναι επομένως ασφαλές να πούμε ότι η μελιτζάνα είχε μπει στις κουζίνες ήδη από το 2000 π.Χ.
Τον 11ο αιώνα βρίσκει τον δρόμο της προς την Ευρώπη, προς δύο κατευθύνσεις, την Ισπανία και το Βυζάντιο, με τη βοήθεια Αράβων εμπόρων. Έτσι, το αραβικό μπαντιντζάν έδωσε το όνομα και στις ευρωπαϊκές γλώσσες. Το φυτό έφτασε στα μέρη μας γύρω στον 11ο αιώνα, και αρχικά αναφέρεται με διάφορες παραλλαγές: ματιτάνιον, μαζιζάνιον, μανζιζάνιον, μαζάνα, ματζάνα, αλλά και ματζιτζάνιν στον Πτωχοπρόδρομο, που την αναφέρει στα ψώνια του από τον μανάβη: «σέλινον, πρασομάρουλον και κάρδαμον και αντύβιν, σπανάκιν, χρυσολάχανον, γογγύλιν, ματζιτζάνιν, φρύγιον κράμβην και γουλίν και υπό το κουνουπίδιν». Στον Πωρικολόγο (βυζαντινό κείμενο ρητορικής του 14ου αι.) συναντάμε πρώτη φορά τη λέξη μελιτζάνα:Αγκινάρα και μελιτζάνα η ακανθόρραχος και κακοθεώρητος αλλά (σε παραλλαγή του κειμένου) και τον τύπο βαζάνα: αγκινάρα η τατάρα και η βαζάνα η καλοθώρετη και αγκαθόρραχος. Βαζάνες λέγονται και σήμερα οι μελιτζάνες στα Δωδεκάνησα, ενώ στην Κάρπαθο κάποιοι ηλικιωμένοι ακόμα λένε «φραγκοβαζάνες» τις ντομάτες.
Καλλιεργώντας τη μελιτζάνα
Παρόλο που η καλλιέργειά της εμφανίζει αρκετές ιδιαιτερότητες, αποτελεί την τρίτη πιο σημαντική της οικογένειας Solanaceae, μετά την πατάτα και την τομάτα. Η πλειονότητα των καλλιεργειών μελιτζάνας είναι υπαίθρια, η μεγάλη όμως ζήτηση για μελιτζάνα εκτός εποχής έχει αυξήσει το ενδιαφέρον για θερμοκηπιακή καλλιέργεια, με αποτέλεσμα να τη βρίσκουμε σχεδόν όλο τον χρόνο.
Καθώς πρόκειται για καθαρά καλοκαιρινό λαχανικό, μόνο κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο θα βρούμε σχεδόν όλες τις ελληνικές ποικιλίες στις υπαίθριες αγορές μας και σε οικονομικές τιμές. Τους υπόλοιπους μήνες, από τις θερμοκηπιακές παραγωγές, βρίσκουμε κυρίως φλάσκες και η τιμή σίγουρα παίρνει την ανηφόρα.
Και όλες οι υπόλοιπες
Η μαύρη του κηπουρού, η ριγέ φλάσκα, οι πολύ ανοιχτόχρωμες μακριές, οι μακριές οβάλ λευκές και οι επιμήκεις πράσινες είναι όλες νέες ποικιλίες, οι περισσότερες υβρίδια, με χαρακτηριστικά την έλλειψη πίκρας, τη γλυκιά σάρκα και την καλή ανταπόκρισή τους στο μαγείρεμα.
